Socrates en het socratisch gesprek

Elkaar begrijpen begint met luisteren en vragen stellen

Socrates heeft een bijzondere plaats in de filosofie. Cicero omschrijft het treffend:

“Socrates is de eerste die filosofie van de hemelen naar beneden heeft gehaald, naar de marktplaats en naar de huiskamers van de mensen.”

In tegenstelling tot alle andere filosofen heeft Socrates geen woord op papier gezet. Geen boek, geen artikel, geen enkele leer of systeem. Je kunt namelijk geen gesprek voeren met een boek. Een boek kan jou geen antwoord teruggeven en kan uiteindelijk niet omgaan met de vragen die je hebt.

Maar belangrijker nog: in de tijd van Socrates is het gebruikelijk om als filosoof een boek te schrijven over de wijsheid die je hebt ontdekt. Maar Socrates beweert dat hij helemaal niet wijs is. Hij begrijpt er allemaal niets van. Hij zegt dan ook: “Het enige wat ik weet is dat ik niets weet.”

Daarom gaat Socrates met zijn medeburgers in gesprek. Op straat, op de markt, in het badhuis, in de sportschool. Hij wil graag van zijn medeburgers leren wat zij weten over de kardinale vragen van het leven. Hij luistert goed naar wat zijn gespreksgenoten hierover uit eigen ervaring weten. Het bijzondere aan Socrates is dat hij blijft doorzoeken en doorvragen.

Hoe gaat Socrates met zijn medeburgers in gesprek? Wat voor beeld schetsen de verschillende bronnen van deze bijzondere figuur? En kan het socratisch gesprek in deze tijd iets betekenen? Heeft het juist nu een meerwaarde?

Foto: Socrates in gesprek met de wijze priesteres Diotima, geschilderd door Franz Caucig in 1810